مصرف‌کم‌ آبزیان‌ درسفره‌مردم

 کارشناسان معتقدند سرانه مصرف آبزیان کشور از نصف میانگین جهانی کمتر است. برخی عقیده دارند در ایران عمدتا تمرکز را روی تولید و مصرف گوشت مرغ گذاشته‌ایم و شرکت‌های خصولتی بسیاری در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بنابراین مصرف غالبا به سمت گوشت مرغ رفته است. اخیرا یکی از نمایندگان از سرانه مصرف پایین گوشت آبزیان انتقاد کرده و کاهش قدرت خرید مردم را از جمله دلایل آن ذکر کرده است. با این وجود طبق آمارهای سازمان شیلات سرانه مصرف حدود 13-14 کیلوگرم است. از سوی دیگر بر‌اساس آماری که از سوی فائو منتشر شده سالانه 146 میلیون تن ماهی در جهان تولید می‌شود که سهم ایران از این تولید در سال 1384،520 هزار تن بوده است‌.

با توجه به ارزش غذایی بالای ماهی، تمامی کشورها به نوعی سعی بر ترویج و توسعه مصرف آبزیان در بین شهروندان خود دارند و به غیر از چند کشور، اغلب کشورهای دنیا جزء وارد‌کنندگان ماهی به‌شمار می‌روند. از آنجایی که ذخایر آبزیان در جهان رو به اتمام است. برای تامین این ماده مغذی به روش‌های مختلفی از جمله پرورش ماهی روی آورده شده است.

هر چند که انسان‌ها از گذشته‌های دور نیز به پرورش ماهی اقدام می‌کردند ولی چینی‌ها به‌عنوان نخستین پرورش‌دهندگان ماهی از 2 هزار سال قبل از میلاد بچه ماهی را از رودخانه صید کرده و پرورش می‌دادند. این فعالیت در ایران نیز از سال 1350 شروع شده است که استان گیلان اولین مرکز پرورش ماهی در آن زمان را راه‌اندازی کرده بود.

از آن زمان تحولات چشم‌گیری در عرصه تولید ماهی در کشور صورت گرفته است‌ ولی آنچه که تاکنون عنوان می‌شود، اقدامات مطلوبی است که در جهت افزایش مصرف آبزیان در کشور صورت نگرفته است، علی‌رغم اینکه متخصصان ‌تغذیه ماهی را به‌عنوان غذای سلامتی می‌شناسد و مصرف آن را برای درمان دردهای قلبی-عروقی و عصبی توصیه می‌کنند امروزه این غذای سالم سهم ناچیزی را در سبد غذایی ما ایرانیان به عهده داشته و در سفره‌های ایرانی به‌ندرت از آنها یافت می‌شود. سرانه متوسط مصرف ماهی و سایر آبزیان در کشور ایران حدود 7 کیلوگرم و در جهان 16 کیلوگرم است در‌صورتی که این رقم در بعضی از کشورهای دنیا مثل ژاپن، مالدیو، چین و... به‌طور میانگین به بیش از 70 کیلوگرم برای هر نفر درسال ذکر شده است‌.

دراین خصوص مجید ربیع‌زاده، عضو هیات‌مدیره اتحادیه تولید و تجارت آبزیان گفته است: »در ابتدا لازم به ذکر است که آمار تولید، شامل صید و پرورش می‌شود که بالای یک میلیون و 250 هزار تن در سال است؛ بنابراین اگر فرض بگیریم کل این مقدار ماکول است و مردم مصرف می‌کنند، مصرف سرانه حدود ?? کیلوگرم می‌شود، اما واقعیت این است که بخشی از این محصولات ماکول نیست و بخشی از آن نیز برای غذای آبزیان استفاده می‌شود، بنابراین مصرف داخلی کشور حدود یک میلیون و 50 هزار تن می‌شود. عوامل موثر بر پایین بودن سرانه مصرف، بخشی به این بر‌می‌گردد که ما به‌علت اعتقادات فرهنگی و مذهبی‌مان هر نوع آبزی را نمی‌خوریم، اما آمار سرانه مصرف دنیا بر‌اساس کلیه گونه‌های آبزیان است.

نکته بعدی اینکه شرایط جغرافیایی زندگی مردم نیز در این مورد موثر است؛ یعنی در جزایر و مناطق نزدیک به دریا سرانه مصرف بسیار بالاتر است. سومین عامل موثر نیز به طبخ و نوع طبخ آبزیان بر‌می‌گردد؛ یعنی نسبت به معرفی این نوع غذاها ضعیف عمل کرده‎ایم. پایین‌بودن درآمد سرانه مردم و قدرت خرید آن‌ها نیز از عوامل مهم در این زمینه است و بسیاری از مردم توان خرید آبزیان را ندارند.« قابل توجه اینکه از عوامل متعددی که باعث مصرف کم آبزیان در سبد تغذیه مردم‌ می‌توان به مواردی چون عدم آشنایی مردم بخصوص بانوان محترم خانه‌دار نسبت به ساخت و ایجاد تنوع غذایی مختلف با آبزیان یکی دیگر از دلایلی است که باعث شده است سهم این نعمت الهی در سفره ایرانی اندک جلوه نماید. امروزه تنوع غذایی زیادی در مورد گوشت مرغ و قرمز دیده شده است ولی اینکه می‌توان با گوشت ماهی و یا سایر آبزیان دریایی و پرورشی چندین نوع غذا درست کرد و تناول نمود اطلاعات کمی در دسترس مردم است. علاوه براین عدم وجود تنوع محصول در آبزیان عرضه شده به بازار و عدم وجود عرضه‌، بسته‌بندی مناسب نیز یکی دیگر از عواملی است که بر عدم مصرف آبزیان در کشور تاثیر گذاشته است.

ساخت انواع متنوعی از محصولات آبزیان از قبیل سوسیس ماهی‌، همبرگر ماهی، کوفته ماهی، اسنک ماهی و.... راهکاری است که می‌تواند مردم را در جهت افزایش مصرف سرانه و روی آوردن به استفاده از آبزیان سوق دهد. ‌پایین بودن ظرفیت نگهداری و ماندگاری محصولات شیلاتی یکی دیگر از عواملی است که باعث شده تا مردم نسبت به استفاده از آنها رغبت چندانی را از خود نشان ندهند،چرا که محصولا ت شیلاتی سریع‌الفساد بوده و نسبت به منابع پروتئینی دیگر زودتر کیفیت خود را از دست می‌دهند. از سویی دیگر بالا بودن قیمت گوشت ماهی و سایر آبزیان نسبت به گوشت قرمز و مرغ و عدم توان مالی مردم برای خرید ماهی و مصرف آن نیز یکی از علل‌های اصلی عدم مصرف متناوب ماهی و سایر محصولات شیلاتی است، قیمت رابطه مستقیمی با میزان عرضه محصولات شیلاتی دارد، اگر بتوان تکنیک‌هایی ابداع کرد که باعث شود تا بعضی از هزینه‌های تولید آبزیان پرورشی کاهش یابد اولین و موثرترین قدم برای کاهش قیمت محصولات آبزیان برداشته شده است،

نکته مهم در این خصوص اعطای یارانه به مصرف‌کننده مثل اعطای یارانه‌های روغن نباتی و یا قند و شکر نیز می‌تواند قدرت خرید مردم را برای استفاده از محصولات شیلاتی بالا برده و افزایش مصرف سرانه را سبب شود. قابل توجه اینکه برای مصرف ماهی نیازی به انتخاب ماهی‌های گران نیست، ماهی‌هایی با قیمت ارزان نیز دارای خواص تقریبا مشابه با ماهی‌های گران‌قیمت هستند، برای مثال ماهی کیلکا که قیمتی بسیار ارزان دارد علاوه بر دارا بودن خواص دیگر ماهی‌ها به‌دلیل اینکه غالبا همراه با استخوان مصرف می‌شوند حاوی مقدار قابل توجهی کلسیم نیز هست که در رشد کودکان و نوجوانان و استحکام دندان‌های آنها نقش مهمی را به‌عهده دارند.

درپایان مهدی حیدرپور(قزل) اذعان دارد: فرهنگ‌سازی مصرف ماهی و سایر آبزیان باید توسط تمام ارگانهای ذیربط انجام شود و تنها نباید به شیلات‌، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و چند ارگان محدود اکتفا نمود. در اینجا این همت و همکاری سایر دستگاه‌های اجرایی می‌تواند نقش مهمی را در جهت شناساندن خواص ماهی و سایر آبزیان و در نتیجه افزایش مصرف سرانه ایفا‌ نمایند.